Businessweek
Bloomberg Businessweek Türkiye dijital dergisine aboneliğiniz boyunca tam erişim sağlayabilirsiniz. Abone Ol

Küresel Ekonomi

Ferguson’un Dört Kara Kutusu: Batı Üstünlüğünde Tarihin Sonu mu?
Ferguson’ın dört kara kutusu, ABD’nin küresel liderlik krizini aşabilmesi için yalnızca iç reformlar değil, uluslararası düzeyde güvenilirlik ve uyum sağlayacak yeni bir vizyon geliştirmesi gerektiğini gösteriyor.
  • 28 Kasım 2024 23:56
  • Dr. Şahin Yaman
Ferguson’un Dört Kara Kutusu: Batı Üstünlüğünde Tarihin Sonu mu?

“Oy veriyoruz ama seçemiyoruz” — Jan Øberg


İbn Haldun, Mukaddime’sinde, devletlerin yükselmesini güçlü bir milli dayanışma (asabiyet), çöküşünü ise bu dayanışmanın zayıflamasıyla açıklar. Zamanla zenginleşen ve lükse alışan toplumlar, asabiyetlerini kaybeder ve çöküşe giderler. Edwa rd Gibbon, Roma İmparatorluğu’nun Gerileme ve Çöküş Tarihi adlı eserinde “Büyük imparatorlukların çöküşlerinin, genellikle onları yaratan erdemlerin bozulmasıyla birlikte geldiğine vurgu yapar.” Niall Ferguson* Büyük Yozlaşma (The Great Degeneration, 2012, Allen Lane) kitabında sunduğu “dört kara kutu” analizi ile genel olarak Batı medeniyeti ve özel olarak da ABD’nin liderlik rolündeki gerilemenin, hatta çöküşlerine giden sürecin tahliline dair ‘dört kara kutu metaforu ekseninde basit bir çerçeve sunmaktadır. Ferguson’a göre, Batı toplumlarını ayakta tutan, onları yaratan dört temel erdem ya da dört temel sacayağındaki bozulma, bu toplumları çöküşe doğru sürüklemektedir.


Ferguson, ilk olarak, hukukun üstünlüğünün zayıflamış, yasal sistemlerin karmaşıklaşmış olmasına dikkat çeker ve lobicilik ile çıkar grupları, siyasi-sosyal sistemi etkisi altına almasına vurgu yapıyor. Bu durum, birey ve küçük girişimcilerin adalete erişimini zorlaştırır. İkinci olarak, kökleri Batı’da şekillenmiş temsili demokrasi, popülist politikalar ve kısa vadeli çıkarların etkisiyle uzun vadeli reformları yapamaz, kendisini yenileyemez hale gelir. Ferguson, özellikle 2008 büyük finansal kriz döneminde bu durumu ifade ederek, mali cephede aşırı borçlanma ve kontrolsüz kamu harcamalarının Batı’daki ekonomik sürdürülebilirliği tehlikeye attığını değerlendirir. Üçüncü olarak, Batı’daki hâkim sistem olan serbest piyasa düzeni, güç ve etkisini artıran tekelci eğilimler ile büyük şirketlerin piyasa üzerindeki hâkimiyetleri nedeniyle bozulur, yenilikçilik ve rekabet dinamikleri sekteye uğrar. Son olarak, Ferguson’a göre, bireyselleşme ve toplumsal bağlardaki zayıflama nedeniyle sivil toplum ciddi bir erozyona uğrar. Ferguson’a göre bu dört alandaki yozlaşma, Batı’nın küresel liderliğini tehdit ediyor ve gerekli reformlar yapılmadığı takdirde Batı güç kaybetmeye devam edecek.


Yazara göre, küresel liderlik, yalnızca askeri ve ekonomik güçle değil, aynı zamanda hukukun üstünlüğü, güçlü piyasa yapıları, demokratik değerler ve canlı bir sivil toplumun bir araya gelmesiyle mümkündür. Ferguson’un Kara Kutularını, ‘Hakim ekonomilerin uluslararası düzeni korumada oynadığı role vurgu yapan Charles Kindleberger’in Hegemonik İstikrar Teorisi’ üzerine oturttuğumuzda, ABD’nin küresel gücünün gerilemesi daha net gözlemlenebiliyor. ABD, sözde hegemonyasını ayakta tutan unsurları artık bir arada tutmakta giderek zorlanırken BRICS ve diğer ekonomilerin radikal şekilde artan pay ve etkinliklerinin Atlantik Ekonomik Sisteminin dünya ekonomisinde iktisadi hakimiyetlerini sona erdirdiği görünüyor. Dahası kara kutu analizlerinin de gösterdiği şekilde Batı’nın siyasi, sosyal, kültürel ve diğer kurumlarındaki topyekun çürümeye ilaveten en son Filistin’de meydana gelen insanlık trajedisine yönelik Batıdaki genel tavırları sebebiyle yumuşak güç ve medeniyet iddialarının da çok ciddi yara aldığı değerlendirilebilir.


Batıda ve ABD’de hukukun üstünlüğünün erozyonu ve meşruiyet kaybı


“İmparatorluklar adaletle kurulur ve korunur; adaletsizlik hükümranlığında tarihin sayfalarına gömülürler.” — İbn Haldun


Ferguson’a göre, Batı’nın başarısında hukukun üstünlüğü merkezi bir rol oynar. ABD’nin iç hukuk sistemi bir zamanlar hem vatandaşlarına hem de uluslararası topluma güven veren bir örnek teşkil ediyordu. Ancak günümüzde, hukukun üstünlüğü giderek erozyona uğramış, yasal sistemler karmaşıklaşmış ve çıkar gruplarının etkisi altında kalarak, daha çok belirli grupların menfaatlerini koruyan bir hale gelmiştir.


Lobicilik ve şirketlerin yasalar üzerindeki etkisi, küçük girişimcilerin ve bireylerin adalete erişimini engelliyor ve ekonomik eşitsizlikleri artırıyor. Bu durum, sadece iç politika açısından değil, uluslararası düzeyde de Batı’nın meşruiyetine zarar veriyor. Hukukun üstünlüğündeki zayıflama, ABD’nin küresel rolünü ve liderliğini tehdit ediyor çünkü yazara göre, adalet ve eşitlik, Batı’nın evrensel değerleri (!!) arasında yer alır.


Temsili demokrasi: İçeride ve dışarıda yıpranan güç


“Devletlerin çöküşü, üzerlerine kuruldukları ilkelerin çürümesiyle başlar.” — Alexis de Tocqueville


Ferguson, temsili demokrasilerin kısa vadeli çıkarlar uğruna uzun vadeli ekonomik ve siyasi istikrarı tehlikeye attığını savunuyor. ABD’deki artan siyasi kutuplaşma ve demokratik süreçlerdeki dengesizlikler, ülkenin uluslararası liderlik kapasitesini sınırlandırıyor. Popülist politikaların etkisi, özellikle ekonomik krizlerin ardından toplumların daha radikal çözümler aramasına yol açıyor. Kindleberger’in vurguladığı gibi, lider bir ekonomi hem içsel hem de dışsal uyum yaratabilmelidir.


Ancak ABD’nin dış politikadaki tutarsızlıkları, bu uyumu baltalıyor. ABD’nin Dünya Ticaret Örgütü Temyiz Organı (Yüksek Mahkemesi) Yargıç atamalarını tek başına veto etmesi ve dünya ticaretinin yüzde 98 kritik kütlesini yöneten bir teşkilatı felç ederek küresel ekonomiyi orman kanunlarına mahkum etmesinin etkilerini de tahlile ekleyebiliriz. Küresel ticaret artık kurallara bağlı olarak işlemezken, tanklar, toplar ve hatta nükleer silahlar orman kanunlarına bağlı küresel ekonomik ve güvenlik sürtüşmelerinin günlük söyleminin parçası haline gelmiş bulunuyor.


Serbest piyasa kapitalizmi: Baskın ekonominin kriz dinamikleri


“Ekonomik Güvenlik Milli güvenliğimizdir.” — Donald Trump


Niall Ferguson, “Darwinci Ekonomi” tezi ile ekonomik sistemlerin ve toplumların zamanla evrimleştiğini ve bu süreçte adaptasyon ile zayıfl amanın nasıl birbirini takip ettiğini inceler. Güçlü ve dinamik bir toplum, hem ekonomik hem de sosyal açıdan rekabetçi bir evrim süreci tecrübe etmelidir. Ancak, Batı toplumları ve özellikle Amerikan ekonomisi, geçmişteki büyüme ve rekabetçi avantajlarını kaybetmelerine neden olan bir tekelci eğilimle karşı karşıya. Ferguson’un Darwinci ekonomi anlayışında, toplum ve devletlerin başarılı olabilmeleri için doğal bir seçilim sürecinden geçmeleri gerekir. Toplumlar ne kadar yenilikçi ve esnek olurlarsa, krizlere karşı da o kadar dayanıklı olurlar. Batı’daki devlet ve iktisadi bünyedeki çürüme ve zayıflıklar, bahse konu “doğal seçilim” sürecini engellemiş ve devletlerin temellerinin çürümeye başlamasına yol açmıştır. Kurumlar ve sosyal yapıların aşırı bürokratikleşmeleri sebebiyle, Batı’da toplumsal yenilikçilik ve ekonomik dinamizm boğulmuş, sistem çürümüştür. Diğer yandan Niall Ferguson’ın Civilization: The West and the Rest kitabı, Batı’nın küresel üstünlüğünü sağlayan rekabet, bilimsel devrim, mülkiyet hakları, tıbbi devrim, modern finansal sistemler ve tüketim kültürü olmak üzere altı faktöre vurgu yapar. Bu unsurlar Batı’nın tarihsel başarısını inşa etmiştir. Ancak Ferguson, Batı’nın liderliğinin tehditlerle karşı karşıya olduğunu, özellikle Asya’da yükselen güçlerin, Batı üstünlüğünü sarsabileceğini savunur. Küreselleşme, Batı’nın kültürel ve ekonomik hegemonyasını zorlamakta ve Batı’nın küresel liderliğinin sürdürülebilirliği belirsizleşmektedir.


Sivil toplumun zayıflaması: Dayanışma yerine bireyselleşme


“Amerika’da her iki partide de birçok prensip sahibi adam var, lakin prensip sahibi parti yok.” — Alexis de Tocqueville


Anayasa Profesörü Merhum Bakır A. Çağlar, siyasi ve sosyal sistemleri anayasal sosyoloji açısından iki ana kategoride değerlendirir: Devletle yönetilen sistemler ve sivil toplumla yönetilen sistemler. ABD’yi, sivil toplumun önemli bir rol oynadığı ancak kurumsal olarak eksik yapılandığı bir model olarak tanımlamış, karşısında ise Kıta Avrupa’sının devlet merkezli anayasal modelini yerleştirmiştir. Ferguson da Batı toplumlarının ve özellikle ABD’nin başarısında sivil toplumun merkezi bir rol oynadığını vurgular. Ancak son yıllarda ABD’de sosyal sermayenin zayıflaması, sivil toplumun zayıflamasına paralel olarak toplumsal gerilemeyi de beraberinde getirmiştir.


Ferguson’a göre, tarihsel olarak güçlü sosyal kapitali olan toplumlar daha dayanıklı ve yenilikçi olup, ekonomik ve toplumsal kalkınma bu sebeple daha sürdürülebilir bünyeye sahiptir. İlaveten sosyal kapital, toplumda hukukun üstünlüğü, normlar, eğitim ve kurumsal güvene dayalı bünye arasındaki bağları güçlendirerek ekonomik dinamizmi artırır. ABD’de son dönemde şahit olunan merkeziyetçi bürokratikleşme, sosyal bağları zayıflatmış ve bu durum toplumsal çözülmeye yol açmıştır. Bu erozyon, bugün ABD’nin küresel liderlik yeteneğini içeriden zayıflatarak, uluslararası sistemin istikrarını da tehdit ediyor. Özellikle dış politikada, petrol, savunma sanayi ve etnik lobiler karşısında Amerikan sivil toplumunun ve bireyinin etkisinin azaldığı ve ABD dış politikasında toplumsal hesap verebilirliğin (accountability) çok zayıfladığı gözlemleniyor.


Kara kutulardan çıkış var mı? ABD’nin liderlik krizi ve Batı hakimiyetinin erozyonu


“Bir medeniyetin yükseliş ve çöküşünü, halkının ahlaki gücü şekillendirir; bu güç zayıfladığında, çöküş kaçınılmaz hale gelir.” — Ibn Haldun


Ferguson’un kara kutuları, ABD ve Batı medeniyetinin liderlik krizini anlamak için etkili bir analiz sunar. Hukukun üstünlüğündeki aşınma, temsili demokrasinin yozlaşması, serbest piyasa sistemindeki sapmalar ve sivil toplumun zayıflaması, yalnızca ABD’nin iç yapısını değil, küresel hegemonyasını da sarsıyor. ABD’nin küresel liderliği, ekonomik ve askeri güçle birlikte hukukun üstünlüğü ve Batı’nın evrensel değerleriyle pekişmişti. Ancak bu değerler, değişen dünya dinamikleriyle birlikte hızla aşınıyor.


BRICS ülkelerinin yükselişi, Batı’nın ekonomik hakimiyetini sona erdirirken, küresel ticaret artık daha çok güç dengeleriyle şekilleniyor. Bu durum, sadece ABD’nin ekonomik gücünü değil, ahlaki liderlik iddiasını da zayıflatıyor. Batı’nın Filistin’deki insanlık trajedisi karşısındaki sessizliği, Batı’nın yumuşak gücünü ve meşruiyetini sarsmıştır.


Ferguson’ın dört kara kutusu, ABD’nin küresel liderlik krizini aşabilmesi için yalnızca iç reformlar değil, uluslararası düzeyde güvenilirlik ve uyum sağlayacak yeni bir vizyon geliştirmesi gerektiğini gösteriyor. Ancak mevcut eğilimler, ABD’nin içindeki ve uluslararası sistemdeki krizlere çözüm üretmekte giderek daha aciz hale geldiğini işaret ediyor. Pax Americana’nın sürdürülemez olduğu, küresel sistemin dönüşüm sürecine girdiği açıktır. Dünya, çok kutuplu bir düzene geçiş yaparken, eski hegemonyaların yerini daha dengeli ve kapsayıcı bir sistemin alıp almayacağı sorusu ise hâlâ yanıt bekliyor.


Prof. Niall Ferguson, İskoç kökenli iktisat tarihçisi



Özellikle Batı medeniyet i - nin gerilemesi, küresel ekonomik ilişkiler, finansal krizler, emperyalizm ve uluslararası ilişkiler konularında derinlemesine analizler yapmaktadır. Ferguson, Oxford Üniversitesi’nde eğitim almış ve Harvard Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yapmıştır. Ayrıca, Londra Ekonomi Okulu’nda (LSE) tarih profesörü olarak görev yapmıştır. Aynı zamanda geniş kuyucu kitlesine sahip bir yazardır. Kitapları, Batı’nın yükselmesi, çöküşü ve küresel hegemonya üzerine yapılan tartışmalara büyük katkılar sağlamıştır.


En bilinen eserlerinden biri, The Ascent of Money: A Financial History of the World (Para Yükselmesi: Dünyanın Finansal Tarihi), finansal sistemlerin tarihini inceleyen bir çalışmadır. Ayrıca, The Great Degeneration: How Institutions Decay and Economies Die (Büyük Çürüme: Kurumların Çürüyüşü ve Ekonomilerin Ölümü) adlı kitabı da Batı’nın toplumsal ve ekonomik çöküşünü ele almaktadır.


Bu kitapta, Batı’nın değerlerinin ve kurumlarının, içsel bozulma ve yetersizlik nedeniyle çözülmeye başladığını savunmaktadır. En bilinen eserleri:



  • A Financial History of the World (Para Yükselmesi: Dünyanın Finansal Tarihi)

  • How Institutions Decay and Economies Die (Büyük Çürüme: Kurumların Çürüyüşü ve Ekonomilerin Ölümü)

  • Empire: How Britain Made the Modern World (İmparatorluk: Britanya’nın Modern Dünyayı Nasıl Şekillendirdiği)

  • Colossus: The Rise and Fall of the American Empire (Kolos: Amerikan İmparatorluğunun Yükselişi ve Düşüşü)

  • Civilization: The West and the Rest (Medeniyet: Batı ve Diğerleri)


Dergi Erişimi
Dergi içeriklerini okumak için Bloomberg Businessweek Türkiye dijital dergisine abone olmanız gerekmektedir.Abone değilseniz abonelik satın alarak tüm dergi içeriklerine sınırsız erişim sağlayabilirsiniz
Abone Ol
Faiz Farkı Oyunu
Faiz Farkı Oyunu
Amerikan Merkez Bankası (Fed) ile Avrupa Merkez Bankası faiz politikasında 2008’den bu yana süren paralellik, yerini ayrışmaya bırakıyor. Yavaş Avrupa ekonomisi ve Trump’ın tarife baskısı AMB’yi hızlı faiz indirip denge faiz oranını daha aşağıda yakalamaya zorluyor. Fed ise canlı ekonomiyi harcayarak canlandıracak Trump nedeniyle faizde dengeyi daha yüksekte bulmaya hazırlanıyor. Faiz farkı euro/doları da Türk ihracatçısını da zorlama potansiyeli taşıyor.
Yapay Zeka Çağı Enflasyonu Artırır mı Azaltır mı?
Yapay Zeka Çağı Enflasyonu Artırır mı Azaltır mı?
İş süreçlerinde verimliliği artırarak maliyeti düşüren yapay zeka, enflasyonu kontrol altına almada ne kadar başarılı olabilir?
Açığa Satış Likidite Sorununa İlaç Olur mu?
Açığa Satış Likidite Sorununa İlaç Olur mu?
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Başkanı İbrahim Ömer Gönül’ün açıklaması ile kısa süre içinde serbest bırakılması beklenen açığa satışlar Borsa İstanbul’da likiditeyi desteklese de tek başına bu sorunu aşmak için yeterli olmayacak.
Biden’ın Veda Hamleleri ve Trump 2.0
Biden’ın Veda Hamleleri ve Trump 2.0
ABD’de Joe Biden, iktidarı devretmesine sayılı günler kala Kiev’e ATACMS füzelerini Rus topraklarında kullanma izni verdi. Peki Biden Ukrayna’ya neden şimdi izin verdi? Biden, Trump’a başkanlık koltuğuyla birlikte çetrefilli bir savaş ortamı mı devretmek istiyor? Ukrayna’ya balistik füze izni nükleer savaşı tetikler mi?
Türkiye 2035’e Kadar Yenilenebilecek mi?
Türkiye 2035’e Kadar Yenilenebilecek mi?
Türkiye 2035 yılı yeşil dönüşüm planları için kolları sıvadı. Artan enerji krizi ve iklim felaketlerinin her geçen gün artması ile birlikte zaten geç kalınan dönüşüm için süre iyice azalıyor. Dönüşüm için her şey tamam gibi ama tek eksik var, para!
“Made in Germany” Parlaklığını Yitiriyor
“Made in Germany” Parlaklığını Yitiriyor
Çin ve ABD kaynaklı rekabet baskısı, enerji krizi ve azalan küresel talep, Avrupa’nın en güçlü ekonomisini temelinden sarsıyor. Almanya’nın lokomotifi sanayi devlerinde yaşanan işten çıkarma dalgası, krizin büyüklüğünü gözler önüne seriyor.
Kapadokya’da Mağaranın Altın Devri
Kapadokya’da Mağaranın Altın Devri
Turistin ortalamanın iki katı harcama yaptığı Kapadokya’da pandemi öncesi 500 olan yıldızlı otel ve mağara otel sayısı bugün 800’e yaklaşırken yatak kapasitesi de 45 bine ulaştı. Bu yıl ziyaretçi sayısının 5 milyonu geçmesi beklenen bölgede kapasitenin yüzde 90’ını oluşturan kaya otellerin en mütevazi olanları gecelik 80- 120 euro. Lüks olanları ise 750-1200 euro arasında fiyatlanıyor. Pandemi sonrası kaya otellerinde yaşanan artışla birlikte Kapadokya altın çağını yaşıyor.
Otomotiv 2024’te de Gaz Kesmedi
Otomotiv 2024’te de Gaz Kesmedi
2024 yılını bitirmeye sayılı günler kala otomotiv sektörü bu yılı da geçen yılki rekor rakama yakın bir seviyede kapamaya hazırlanıyor. Sıfır araç pazarı için hareketli geçen 2024, ikinci elde de yılın son çeyreğinde dengeyi korumayı başardı. Elektrikli otomobiller ise düzenli bir şekilde pazar paylarını artırmaya devam ediyor.
Küreselleşme Sonrası Korumacılık: Avrupa’da Benimsenen Çin Üretim Modeli
Küreselleşme Sonrası Korumacılık: Avrupa’da Benimsenen Çin Üretim Modeli
AB, piller ve elektrikli araçlar konusunda güçlü bir değer zinciriyle endüstrisinin rekabet gücünü artırmayı planlıyor.
Trump’ın Zaferi ABD’nin Yönetici Elitlerini Yerinden Edebilir
Trump’ın Zaferi ABD’nin Yönetici Elitlerini Yerinden Edebilir
End Times kitabının yazarı, ABD’nin “devrimci bir durumun” ortasında olduğunu söylüyor.
Rekabetin Artacağı Yeni Bir Yıl
Rekabetin Artacağı Yeni Bir Yıl
Hem yabancı, hem de yerli yatırımcı açısından hisse senetleri piyasası nerdeyse son altı aydır pek yüz güldürmüyor. Ancak 2025 yılı farklı olabilir.
American Airlines CrowdStrike Kesintisinden Ne Öğrendi?
American Airlines CrowdStrike Kesintisinden Ne Öğrendi?
Havacılık devi CrowdStrike kesintisi sırasında yaşananları ilk kez ayrıntılı olarak yansıtıyor.
Bir Sonraki Pandeminin İpuçları Amazon Ormanlarından Çıkabilir
Bir Sonraki Pandeminin İpuçları Amazon Ormanlarından Çıkabilir
Kovid-19 pandemisinden beş yıl sonra, hükümetler gelecekteki tehditleri tespit etmek için Abbott tarafından desteklenen ücra bölgelerdeki ateş kliniklerine güveniyor.
ABD’de Göçmen Çalıştıran Şirketler Baskın Yemeye Hazırlanıyor
ABD’de Göçmen Çalıştıran Şirketler Baskın Yemeye Hazırlanıyor
“Bu sadece zararı azaltmaya çalışmakla ilgili bir şey.”