İnsanlık yarım asırdan uzun bir süre sonra ilk kez Ay’a dönüyor. NASA’nın Artemis II görevinin bir parçası olarak, dört astronot Ay’ın yüzeyine inmeden 7 bin 400 km ötesine gidecek, etrafında dönecek ve Dünya’ya geri dönecek. 10 günlük yolculuklarında, gelecekteki görevler için Uzay Fırlatma Sistemi roketini ve Orion uzay aracını test edecekler. 1972’deki Apollo 17’den bu yana Ay’ın yakınına ulaşan ilk insanlar olacaklar.

Yeni çağda yeni tür bir uzay yarışı başladı

Artemis II dışında, Çin Ay Keşif Programı (Chang’e) ile Ay’da keşif planlıyor. 2020’deki Chang’e 5 gibi, Chang’e 6 da Ay yüzeyine robotik bir iniş aracı göndermeyi, birkaç kilo kaya toplayıp bunları dünyaya getirmeyi hedefliyor. Çin, tarihi Chang’e-6 görevini başlatırken, 53 günlük yolculuk, şimdiye kadarki en karmaşık ve zorlu Ay görevi olacak. Chang’e 6 uzay aracı, ayın uzak tarafındaki eski ve genişleyen bir çarpma krateri olan Güney Kutbu-Aitken havzasına inmeyi ve buradan örnekler almayı hedefliyor. Chang’e görevi, ülkenin 2030 yılına kadar Çinli astronotları aya indirme ve sonunda ay yüzeyinde bir üs inşa etme hedeflerini gerçekleştirmede çok önemli bir adım olarak görülüyor.

Son dönemde Rusya, Hindistan, Japonya ve ABD’nin de aralarında bulunduğu ülkeler de Ay’a yolculuk planlıyor. Yeni çağda yeni tür bir uzay yarışının başladığını görüyoruz.

Ay’a yolculuk, tüm ülkelerin dikkate alınması gereken bir güç olduğunu kanıtlamaya çalıştığı, yeni çağın en önemli adımı olacak gibi görünüyor. Ay keşif programlarının önemi nispeten kısa bir sürede ne kadar karmaşık hale geldiğini gösterecek.

Ay’a iniş çalışmalarında geçmişte yaşanan ABD – Rusya yarışı, Çin’in hızlı adımları ile uzay yetenekleri açısından ABD’den sonra ikinci sırada yer almalarını sağladı.

Çin, Ay’a ilk 2013’de indi

Çin, daha önce ayın arazisini incelemek için ay yüzeyine bir iniş aracı ve gezici yerleştiren Chang’e 3 göreviyle 2013 yılında ilk inişini gerçekleştirdi. 2019 yılında Chang’e 4 görevi ile ayın uzak tarafına, yani kalıcı olarak dünyaya dönük olmayan kısmına sonda indiren ilk ülke oldu. 2020’de ise Chang’e 5 uzay aracını Oceanus Procellarum olarak bilinen volkanik bir düzlüğe indirerek Ay’ın her zaman dünyaya bakan yakın tarafına geri döndü. Oradan örnekler aldı ve onları dünyaya getirdi. Bu, ileriye doğru büyük bir teknolojik atılımı temsil ediyordu.

Ay’a ilk adım: Apollo Projesi

Apollo Projesi olarak da bilinen Apollo Programı, 1968’den 1972’ye kadar Ay’a ilk insanı hazırlamayı ve indirmeyi başaran; Amerikalı astronotların toplam 11 uzay uçuşu yaparak ayda yürümelerini sağlayan NASA programıydı. İlk dört uçuşta ekipmanlar test edilirken, diğer yedi uçuşun altısı aya indi. İlk Apollo uçuşu 1968’de ve ilk aya iniş 1969’da gerçekleşti. Son aya iniş ise 1972’de gerçekleşti. Ay’da toplam 12 astronot yürüdü. Apollo 11, 16-24 Temmuz 1969 tarihlerinde Ay’a ilk ayak basan mürettebat Armstrong, Aldrin, Collins’i taşımıştı.

Ay için bir araç yapmak

31 Temmuz 1971, Dave Scott ve Apollo 15 astronotu arkadaşı Jim Irwin, aya giden ilk insanlardı. Yeni ay gezicisinde altı saatlik bir açılış gezisinin ardından ikili, iniş araçları Falcon’a geri dönerken, Dave Scott ilginç bir kayanın yanından durmadan geçmedi.

Scott, Rhysling adlı bir kraterin batısında, araçtan dışarı çıktı ve hızla, kaçan gazın oluşturduğu deliklerle dolu siyah bir lav kayasını aldı. Bay Scott ve Bay Irwin ‘in bu kayaları “Emniyet Kemeri Kayası” adı alarak Apollo 15’in en değerli jeolojik buluntularından biri oldu.

Lunar Rover (Ay Gezgini) ve Pavlics

O zamanlar Ay hakkında aslında çok az bilinen vardı. 1960’taki en etkili keşif aracı Galileo’nun üç yüzyıl önce kullandığının aynısıydı: Teleskop.

O zaman doğasını bilmedikleri bir yüzey için tasarım yapan bilim insanları bunun bir “yüzey” olmayabileceğini, yalnızca kendisine dokunan her şeyi yutabilecek kalın, yumuşak bir toz tabakası olabileceğini öne sürüyordu. Ay’da kullanılacak araç için ilk fikirlerde kalın balon lastikler, devasa yaylı tekerlekler ve hatta Arşimet vidasının derin bir toz tabakasını delecek bir versiyonu fikri yer alıyordu. Öğrenme eğrisi insansız iniş araçlarıyla başladı.

Tekerlekli, güneş enerjisiyle çalışan araçlar, pil teknolojileri, telli lastik fikri orada başladı, en sonunda ilk kez Mars’ta kullanılan külbütör-boji çözümü hep Ay yolculuklarından çıktı.

Pavlics, NASA JPL ve Boeing Şirketi için Ay Gezici Aracının geliştirilmesinde çalışarak, kütlesi 210 kg idi ve ilave 490 kg’lık bir yük taşıyacak şekilde ay aracını tasarlayan kişi oldu. Her tekerlekte 190 W (0,25 beygir gücü) motor vardı (böylece gezicinin tam motor gücü 1 HP idi). Ay’ın özel yüzey koşullarında hareket edebilmek için özel bir araç tasarımına sahipti.

Ay gezgini, Ay’ın yüzeyinde hareket etmek üzere tasarlanmış bir uzay araştırma aracı olarak, Apollo 15, 16 ve 17 programlarında astronotlar tarafından Ay’da sürüldü. Sonrasından üç araçta Ay’da kaldı. Pavlics daha sonra hibrit ve yakıt hücreli araçların ve Santa Barbara’nın elektrikli otobüs ağının geliştirilmesine katkılarda bulundu.

Bundan sonra Ay’da gezen diğer araçlar, Sovyetler Birliği’nden Lunokhod, Çin’den Yutu, Hindistan’dan Pragyan ve kısmen veya tamamen otonom robotlardı. Beş ülkenin Ay’da gezicileri vardı: Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Hindistan ve Japonya.

E-mobilite, otonom araçlar insanlığın Ay’a dönüşü ile hızlanıyor mu?

Astronotlar, Artemis görevleri sırasında Ay’ın Güney Kutbu bölgesini keşfederken, yeni Ay Arazi Aracı sayesinde daha uzağa gidebilecek ve her zamankinden daha fazla bilimsel çalışma yürütebilecek.

NASA, Artemis astronotlarının ay yüzeyinde seyahat etmek, Ay’daki Artemis programı sırasında bilimsel araştırmalar yürütmek ve insanlı uzay yolculuğuna hazırlanmak için kullanacakları bir ay arazi aracının yeteneklerini geliştirmek için çalışacağı şirketleri seçiyor. Ay Arazi Aracı Hizmetleri sözleşmesi, toplamda 4,6 milyar dolarlık bir proje olarak öne çıkıyor.

NASA’nın Ay’da bilimsel keşifleri ve uzun vadeli insan keşiflerini destekleyen ticari yetenekler geliştirmek için gezici araçları geliştirme ve işletme konusundaki uzmanlığından yararlanırken, Artemis V sırasında mürettebatlı operasyonlar için aracı kullanmayı planlıyor.

Burada amaçlanan Ay’da öğrenilenleri ilerletmek ve bu araçla astronotların ay yüzeyinde araştırma yapmak, bilimsel çalışmalar yürütme yeteneğini büyük ölçüde artıracak ve aynı zamanda mürettebatlı görevler arasında bir bilim platformu görevi gerçekleştirmek.

Ay’ın Güney Kutbu’ndaki zorlu koşullarla başa çıkabilecek ve güç yönetimi, otonom sürüş ve son teknoloji iletişim ve navigasyon sistemleri için gelişmiş teknolojilere sahip olacak araç, astronotları, bilimsel ekipmanları keşfetmek, taşımak ve yürüyerek gidebileceklerinden çok daha uzaklara ay yüzeyinden örnekler toplamak için kullanacak.

Artemis görevleri arasında, mürettebatın Ay’da olmadığı zamanlarda bu araç, gerektiğinde NASA’nın bilimsel hedeflerini desteklemek için uzaktan çalışacak.

Günümüzün mobilitesine ve otonom araçlara da ışık tutan bu adımlar, NASA tarafından astronotların Ay’ın etrafında dolaşmasına yardımcı olmak için basınçlı ve basınçsız mobilite araçları geliştiriyor. Endüstri ve akademi dünyasından ortaklarla birlikte geliştirilen bu araçlar, Ay’ı daha fazla keşfetmeye ve ay yüzeyinin çeşitli yerlerinde bilimsel çalışmalar yürütmeye olanak tanırken, yeni bir çağa ve yeni bir dünyada e-mobilite’ye yol gösterecek.