2023 yılında gündeme gelen, finansman zorlukları nedeniyle bireysel emeklilik fonlarının bozulmaya başlanması üzerine bütünüyle çıkışları durdurmak için ara çözüm olarak planlanan kısmi çekiş hakkı 1 Temmuz’da başlıyor. Aynı bakışla bireysel emeklilik birikimlerinin banka kredileri için teminat olarak gösterilebilmesi uygulaması da 3 Haziran’da başlamıştı. Emeklilik Gözetim Merkezi verilerine göre, 22 Mayıs 2024 itibarıyla BES’te toplam birikim 1 trilyon 7 milyar TL’ye ulaşırken yaklaşık 300 fonda birikimi bulunan katılımcı sayısı 16,5 milyona yaklaştı.

4 Nisan’da yayınlanan genelgeyle kısmi çekiş uygulamasına ilişkin teknik ve idari şartlar belirlendi. Böylece, evlilik, konut alımı ve doğal afet durumları için kısmi çekiş talep formları ve taahhütnameler oluşturuldu. Önceki düzenlemelerde üniversite eğitimi için de kısmi çekiş yapılabilecekti. Ancak son yayınlanan genelgede eğitim amaçlı kısmi çekiş için talep formu yer almadı. Dolayısıyla, kısmi çekiş hakkı eğitim için pratikte kullanılmayacak gibi görünüyor.

İşveren Grup Emeklilik Sertifikaları ve Otomatik Katılım Sertifikaları kısmen ödemeye konu edilemiyor. Ayrıca, üzerinde haciz veya rehin bulunan veyahut alacağın devri yapılmış sözleşmeler kısmen ödeme alamıyor.

Konut alımı ve evlilik durumlarını takip eden iki ay içinde veya öncesindeki iki ay içinde kısmen ödeme alınabilecek.

Katılımcılar, BES hesaplarındaki birikimin en fazla yüzde 50’sini evlilik, konut alımı ve doğal afet halleri kapsamında başvuruda bulunarak alabilecek. Devlet katkısı hesabındaki birikimin ise evlilik ve konut alımı için kısmen ödemeye konu tutarın azami yüzde 20, doğal afet için azami yüzde 25’i kadarlık bölümü kısmen ödeme kapsamında alınabilecek. Katılımcının kısmen ödeme alabilmesi için, bir önceki kısmen ödeme tarihinden itibaren veya bu hak kullanılmamışsa sözleşme yürürlük tarihinden itibaren sistemde 5 yıllık sürenin geçmiş olması ve aylık brüt asgari ücret tutarının en az 5 katı kadar katkı payı ödenmiş olması gerekiyor. Doğal afetlerde kısmi ödeme alma koşulları daha esnek. Doğal afetten dolayı kısmi çekiş hakkı kullanılırken, 5 yıldır sistemde kalma şartı ve minimum katkı payı ödeme şartı olmayacak.

Ayrıca afet tarihinden itibaren 6 ay içinde başvuru yapılabilecek. Kısmen ödeme alma hakkını kullanabilmek için, katılımcının 3 yıl içinde sözleşmesini sonlandırmayacağına dair taahhütte bulunulması gerekiyor. Emeklilik, vefat veya maluliyet nedeniyle hesabın sonlandırılması bu kuralın ihlali kapsamında değerlendirilmeyecek. Kısmen ödeme tarihinden itibaren 2 ay içinde belgelerini tamamlayamayanlara veya haksız kısmen ödeme almış olanlara ödenen tutarın yüzde 30’u hesaplanıp devlet katkısı hesabından kesilerek Hazine ve Maliye Bakanlığı’na gönderilecek. Taahhüdünü bozan katılımcılara ödenen devlet katkıları, gecikme zammı oranına göre hesaplanan faiziyle birlikte katılımcıya ödenecek tutardan kesilerek vergi dairesine ödenecek.

Maher Holding Sigorta Grubu Başkanı Ahmet Yaşar

Şartlar konduğu için ilk aşamada yoğun kullanım beklemiyoruz

Bireysel emeklilik sisteminde katılımcıların sistemde uzun süre kalmasını desteklemek üzere alacağın temliki ve kısmen ödeme olarak iki önemli tedbir bu yıl hayatımıza giriyor. Katılımcılar, mevzuatta belirtilen şartları sağlıyor olmaları ve konut alımı, evlilik gerekçeleri yanı sıra bir doğal afet durumunda birikimlerinin yüzde 50’ye kadar olan tutarını kısmen ödeme olarak alabilecekler. Bu uygulama öncesinde katılımcıların acil nakit ihtiyaçlarında sistemden tamamen çıkış yapmalarından başka bir seçenek bulunmuyordu. Kısmi ödeme başvurusu yapabilmek için en az 5 yıldır sistemde olma, 5 brüt asgari ücret tutarında birikimin olması ön şartlarını sağlamak gerekiyor. Ayrıca, ödemeyi aldıktan sonra en az 3 yıl sistemde kalma zorunluluğu bulunuyor ki katılımcılardan ödemeyi aldıktan sonra 3 yıl sistemde kalacakları yönünde bir taahhüt de alınacak. Uygulamadan yararlanabilmek için belli şartların mutlaka sağlanması gerekeceğinden en azından ilk aşamada yoğun bir kullanımın beklendiğini söyleyemeyiz.

EGM’nin verilerine göre yaklaşık 250 bin katılımcı, kısmi ödeme hakkından yararlanmak üzere yukarıda sayılan gerekli ön şartları sağlamakta olup, bu kişilerin de yaklaşık yüzde 10’unun bahsedilen ihtiyaçlar kapsamında bu haktan yararlanacağından hareketle 2-3 milyar TL seviyesinde bir tutarın kısmi ödeme olarak verilebileceğini tahmin ediyoruz. İlgili düzenleme, istikrarlı bir büyüme trendine sahip emeklilik fonlarındaki büyümenin sürdürülebilirliğine, katılımcıların sistemde mevcut haklarını koruyarak çıkışların çok büyük ölçüde azalmasına destek sağlayacak.

Adendum Aktüerya Emeklilik Yönetici Ortağı Ali Haydar Elveren

Emeklilik döneminde ek gelir olanağı sekteye uğrayacaktır

Kısmi çekiş hakkına genel olarak bakıldığında avantajlarının yanında bazı dezavantajlarının da olduğu görülüyor. Kısmi ödeme uygulaması, katılımcının kısa dönemde nakit ihtiyacını tüm birikimlerini almadan BES’den kullanabilmesine imkân tanıyacak. Ancak evlilik, eğitim ve konut gibi çok yüksek miktarda harcama gerektiren bu unsurların BES’deki birikimlerle ne ölçüde karşılanabileceği şüpheli. Ayrıca, doğal afet durumunda yaşanacak ani kayıpları kısmen de olsa telafi edebilmek adına sağlayacağı nakit ihtiyacı açısından yerinde bir uygulama olacak. Diğer taraftan, özü itibarıyla emekliliğe yönelik tasarrufu amaçlayan sistemde evlilik ve konut alımı amacıyla katılımcıların sistemdeki birikimlerini kullanması, cari dönem ihtiyacına deva olurken emeklilik dönemindeki ek gelir olanağını sekteye uğratacaktır.

Diğer bir ifade ile emeklilik dönemi için yapılan birikimlere biriktirme döneminde dokunabilmek emeklilik günleri için birikimlerin tükenmesine veya yetersiz olmasına neden olacaktır. Bu da emeklilik döneminde ek emeklilik gelirinin azalmasına neden olarak katılımcı refahını olumsuz etkileyecek, sistemi esas amacından uzaklaştıracaktır. Sistemin karmaşık tasarlanması kullanımı zorlaştıracak, şirketlerin iş yükünü artıracak bu yönüyle istenilen faydanın elde edilmesi kolaylıkla mümkün olmayacaktır. Sistemin daha basit ve sade kolay anlaşılır ve prosedürel olarak iş yükü yaratmayacak şekilde değiştirilmesi düşünülebilir.